

Bozdağ başını almış duman,
Dağılır bulutlar savrulmuş harmandan,
Bozdağ aşkını haykırır karşı dağa,
Atını binmiÅŸ Çakıcı efem Pangallı’dan geçer,
Amansızca bakar Sarıçay’dan aÅŸağıya
Dile gelir Tmoloslar Messogis’e karşı,
İncir ve zeytin kokulu yemyeÅŸil Kilbianon’da çanları susmaz kervanların,
Sardis’den gelir tüccarlar Hypaipa’ya,
Zaman ötesinden gelir kökboyası ustaları, saraçlar ve sayacılar,
Bir ağırÅŸaÄŸa iliÅŸmiÅŸ ve bir ipeÄŸe desen olmuÅŸ mitolojik güzellikler,
Tüter bacalar taze ekmek kokusuna karışmış odun isiyle,
Karıncalı dağa karşı zaman durur yiğitler,
Çatal olur efelerin yüreÄŸi, bir yerde yaman bir yerde aşık,
Aşıklar söyler dillere destan ezgileri,
KonuÅŸur Küçük Menderes’in kadim deÄŸerleri,
Bir mermer ustası çıkar Lübbey’den aÅŸağı,
Uzatır Lidya’dan elini Osmanlı’ya,
Hergün doÄŸar ve batar güneÅŸ bu zaman tünelinde.
Yürürsün Efeler Yolu’nda her noktası, köÅŸesi gizemli,
Bu mısralara düÅŸen deÄŸerler çıkar karşıma alır benden beni…
Kah atar kalbim bir efe gibi, kah sever gönlüm bir mecnun misali.
ÇocukluÄŸumun gizemini ve nostaljisini dile getiren bu mısralardır. ÖdemiÅŸ’te dünyaya gözünü açan bir çocuÄŸun ilk fark ettiÄŸi ÅŸeylerdendir BozdaÄŸlar ve Aydın daÄŸları. Büyüdükçe, yüreÄŸimizde ve sevgimiz de büyüdü bu güzel coÄŸrafyada. Yıllar önce okuduÄŸum lisenin bahçesinden bakardım gelin gibi duvağını çekmiÅŸ BozdaÄŸ doruÄŸuna. Işık vurdukça parlardı gün boyu. AkÅŸamüstü kızıl-pembe bir pamuk helva olurdu. Bir gün coÄŸrafyacı olup bu yerleri gezeceÄŸimi bilmeksizin çok gezdim kadim daÄŸlarda. Efeleri tanıdım köylerinde. Zaman zaman Subatan düdenine indim, bazen de BozdaÄŸ doruÄŸuna tırmandım gizem ve macera dolu yıllarımda. Hiç unutmam canım dayımla ÅŸakalaÅŸmalarımız ve coÅŸkumuzla dolu dolu çıkardık zirveye ve bakardık bir Efe gibi tüm aleme. Gençlik iÅŸte… Hey hat bir gün Ege Üniversitesi’nden mezun olan bir coÄŸrafyacı olarak çıktığım iÅŸ hayatım önce BozdaÄŸlara bir kitap sonra Küçük Menderes ovasına bir tez yazma fırsatı verdi. Bu kez kayalarına, yer ÅŸekillerine, sularına, toprağına ve bitkilerine bakmayı öÄŸrendim.
​
Yıllar su gibi geçerken önceleri gizem dolu bulutların arasından gördüÄŸüm BozdaÄŸlar ve AydındaÄŸları bir sabah iÅŸ yerimin kapısını çalan bir kadim arkadaşım ile yeniden anlam kazandı. Özgür hocanın geliÅŸi Küçük Menderes’in kadim coÄŸrafyasını yeniden özümseme ve soluma fırsatını yarattı. Beraber karış karış dolandık dağını, yaylasını ve derin vadilerini. Dostum bana düÅŸüncesini hayalini anlattığında gençliÄŸimde yitirdiÄŸim heyecanımla beni kavuÅŸturdu. Bu gizemli coÄŸrafyayı yaÅŸayan en az 8500 yıllık kültürler, efelerin gözlerinden bu ovaya bakanlar hep ÅŸahit olmuÅŸlardı tarihe ve coÄŸrafyaya. Bu kez bizler çıkacaktık Efeler’in yoluna, Aydın daÄŸlarına ve BozdaÄŸlara. Yıllanmış bir ÅŸarabı yudumlarcasına özümseyecektik bu kadim ve gönençli coÄŸrafyayı. Bu heyecanla deÄŸiÅŸen doÄŸal çevreyi ve bu çevrede yaÅŸayan kültürlerin doÄŸal çevre ile etkileÅŸimini ortaya koymayı hedefledik. Ortaya çıkan Efeler Yolu projesine bir nebze katkımız olsun diyerek Efeler Yolu rotasının tüm fiziki coÄŸrafyasını, eski coÄŸrafyasını ve jeoarkeolojisini araÅŸtırdık. Yaz, kış demeden bu coÄŸrafyanın her mevsimde her anına ÅŸahit olmaya çalıştık.
​
Efeler Yolu BozdaÄŸların ve Aydın daÄŸlarının sunduÄŸu yeryüzü ÅŸekilleri ve doÄŸal çevre özellikleri ile anlam kazanan bir rotadır. Bu rotada doÄŸa ve doÄŸanın içindeki insan adeta bir zaman makinesinden geçer gibi önümüze çıkar. Bir daÄŸ eteÄŸinde Neolitik-Tun Çağı sakinleri, bir yaylada Lidya, bir vadide Bizans, bir köprüde Osmanlı, bir camide Aydın oÄŸlu Mehmet bey çıkar karşımıza. Her biri efelerin gözüyle yiÄŸitliÄŸin harman olduÄŸu bir coÄŸrafyayı sunar. Naçizane bendeniz bu coÄŸrafyayı yaÅŸamış, ilmik ilmik motiflermiÅŸçesine tam 26 yıl boyunca çalışmış biri olarak bu güzelliklerin Efeler Yolu’nu her yürüyen katılımcının da yaÅŸamasını arzu ederim. Bu hayallerim Efeler Yolu projesindeki akademisyen dostlarımın imece usulü emeÄŸi ile adeta bir baÄŸ bozumu ÅŸenliÄŸine dönüÅŸtü. İşte bu bilimsel ÅŸenlik Efeler Yolu projesidir.
​
Bu proje doÄŸal ve kültürel deÄŸerlerin envanterini ortaya koymayı, yaÅŸayan sakinlerin bu deÄŸerleri sahiplenmesine yönelik olarak onların da bu çalışmada var olmalarını hedeflemiÅŸtir. Topyekün koruma ve yaÅŸatma prensibi ile adeta kırsal farkındalığın artırılmasına dayalı bir kalkınma misyonu üstlenmiÅŸtir. Çabalar bereket ve bolluÄŸun anlam kazanmasını, kadim deÄŸerlerin geri kazanılmasını ve sürdürülebilir uygulamalarla Efeler Yolu yürüyüÅŸ rotasının Londra’dan Kudüs’e kadar uzanan bir uluslararası aÄŸda küresel ölçekte yerini bulmasını saÄŸlayacaktır. Bu coÄŸrafya’da gözümü açtım, yine bu alanda tarihe tanıklık ederek bu güzel proje ile heyecan duymaya devam edeceÄŸim için ÅŸanslıyım. Yerelden, ulusala ve küresele büyüyecek bu emekler için öncelikle bu rotada yaÅŸayan insanlarımıza, tüm proje ortaklarına ve özel olarak Özgür hocanın ÅŸahsında tüm Efeler Yolu ekibine ÅŸükranlarımı sunarım. İyi ki varsınız ve iyi ki böyle anlamlı çabalar ile güzellikleri birlikte yaÅŸadık. Son olarak BozdaÄŸ doruÄŸunun (2159 m) güneyinde Kemer yaylası üzerinde bir AÄŸustos günün sıcaklığında içtiÄŸi harika suyun ve başına konan bülbülün bana seslendiÄŸi gibi bu kadim coÄŸrafya tarih, kültür ve bereket fısıldıyor. Efeler Yolu’nu yürüdükçe ve keÅŸfettikçe bu fısıltıları sizler de duyacaksınız, keÅŸfedeceksiniz ve kapılacaksınız. Yürümeyi ertelemeyin dostlar, herkesi bekliyoruz.